41ajpg [1024x768]

Budynek został wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku, najprawdopodobniej po wielkiej powodzi, która spowodowała olbrzymie straty w zabudowie wsi Wiąskie Piaski oraz innych miejscowości Niziny Sartowicko-Nowskiej. Usytuowany został szczytowo do drogi wiejskiej prowadzącej ze Świecia do Dragacza, biegnącej wzdłuż wału przeciwpowodziowego w południowo-zachodniej części wsi. Z uwagi na walory architektoniczne i historyczne dom ten został wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków.

Zagroda nr 68 jest przykładem budownictwa typowego dla architektury wsi olęderskich na Nizinie Sartowicko-Nowskiej. Ich mieszkańcy – zwani olędrami – byli potomkami migrantów z Holandii i krajów niemieckich, którzy osiedlali się w dolinie Wisły w drugiej połowie XVI i w XVII wieku. Od polskich sąsiadów odróżniali się otrzymywanymi przywilejami, obcym językiem i odmiennym wyznaniem. Dominowali wśród nich anabaptyści określani mianem mennonitów oraz luteranie. Olędrzy potrafili gospodarować na podmokłych i zalewowych terenach, których wykorzystywanie umożliwiały budowane przez nich wały, groble i systemy kanałów odwadniających. Korzystali z szerokich uprawnień w zakresie samorządności, wolności osobistej i religijnej oraz handlu własnymi produktami. Specjalizowali się w hodowli bydła mlecznego i koni, słynęli także z wyrabianych przez siebie serów i masła, które sprzedawali w pobliskich miastach bądź nawet w odległym Gdańsku.

41bjpg [510x768]

Olędrów wyróżniała również specyficzna kultura materialna, przejawiająca się szczególnie w sposobie wznoszenia zabudowań. Ich charakterystyczną formą były drewniane zagrody jednobudynkowe, mieszczące pod wspólnym dachem część mieszkalną, inwentarską i magazynową. Budowano je w jednej linii (zagroda liniowa) lub tworząc układ w kształcie litery „L” (zagroda kątowa) bądź „T” (zagroda krzyżowa). Niektóre z budynków posiadały również okazałe wystawki podcieniowe nawiązujące do architektury wsi położonych na Żuławach Wiślanych. Długość olęderskich zagród mogła dochodzić nawet do 60 m. Niekiedy stawiano je na sztucznie usypanych wyniesieniach zwanych terpami. W krajobrazie wsi olęderskiej występowały również mniejsze budynki – domy rzemieślników i uboższych mieszkańców, karczmy i szkoły, pełniące z reguły jednocześnie funkcję domów modlitwy. Budowniczowie dbali o estetykę zabudowań. Powszechnym zwyczajem było stosowanie ozdobnych form stolarki okiennej i drzwiowej oraz dekorowanie elementów konstrukcyjnych domów i ich fasad. Aż do końca XIX wieku podstawowym materiałem budowlanym wykorzystywanym we wsiach olęderskich było drewno. Zabytki budownictwa olęderskiego, niegdyś występujące powszechnie na całym obszarze doliny dolnej Wisły, stanowią współcześnie bardzo cenny, ale coraz rzadziej spotykany element krajobrazu nadwiślańskich wsi.Budynki te posiadają dużą wartość historyczną, są jednocześnie trwałym świadectwem tradycji, gospodarki i kultury materialnej olędrów.

Zagroda w Wiąskich Piaskach nr 68 reprezentuje typ zagrody zespolonej liniowej (Langhof), łączącej pod wspólnym dachem część mieszkalną wzniesioną w konstrukcji wieńcowej i część inwentarską - obecnie murowaną z cegły, ale pierwotnie również drewnianą. Sosnowe drewno użyte do budowy domu sprowadzono spoza obszaru Dolnej Wisły, najprawdopodobniej transportując je drogą wodną.

Całość założona została na rzucie wydłużonego prostokąta. Wejście znajdujące się w ścianie wschodniej prowadzi do sieni. Na wprost wejścia ulokowano kuchnię. Po stronie południowej znajdują się dwie izby. We wnętrzu zachowały się drewniane podłogi oraz stropy belkowe o dekoracyjnych fazowaniach belek stropowych. Cześć inwentarska jest częściowo rozebrana. Budynek wzniesiony został na wysokiej podmurówce z kamienia, zakończonej rolką z cegły. Na niej spoczywa podwalina i siedem warstw bali sosnowych. Połączenia ścian w narożnikach przykrywają listwy narożne. Dom przykryty jest dwuspadowym dachem, z więźbą o konstrukcji jętkowej z wzdłużną ramą stolcową. Pokrycie dachowe stanowi dachówka ceramiczna – karpiówka, układana w koronkę. Elewacje wzdłużne części mieszkalnej są czteroosiowe. Ich osie wyznaczają otwory okienne i drzwiowe. Elewacja południowa jest trójosiowa i niesymetryczna. Drewniana stolarka okienna posiada konstrukcję oscieżnicową. Na szczególną uwagę zasługują dekoracyjne opaski okienne wycinane na wzór koronki. Przy pojedynczych oknach zachowały się okiennice o konstrukcji ramowo-płycinowej. Równie dekoracyjne opracowanie posiadają deski okapowe (fartuchy) oraz deski szczytowe. Stolarka drzwiowa wykonana została w drewnie w konstrukcji ramowo-płycinowej.

Zagroda nie jest jedynym ciekawym obiektem w Wiąskich Piaskach. Znajduje się tu również godny uwagi stary cmentarz protestancki. Odnaleźć można na nim kilkanaście mogił obmurowanych z końca XIX i pierwszej połowy XX wieku. Warto także wspiąć się na wał przeciwpowodziowy, by obejrzeć panoramę doliny Wisły od Grudziądza aż po okolice Chełmna. W bezpośrednim sąsiedztwie Wiąskich Piasków znajduje się ponadto rezerwat leśny „Grabowiec” chroniący naturalny las liściasty porastający malownicze wąwozy i wzniesienia krawędzi pradoliny Wisły.

logo Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji

Informacja o dofinansowaniu Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji

Projekt "Budowa strony internetowej Gminy Dragacz dostosowanej do potrzeb osób niepełnosprawnych" współfinansowany przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji w ramach konkursu: Dofinansowanie budowy lub dostosowania stron internetowych podmiotów realizujących zadania publiczne do potrzeb osób niepełnosprawnych.