31_ajpg [1024x683]

Budynek został wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku, najprawdopodobniej po wielkiej powodzi, która miała miejsce w 1855 roku i spowodowała olbrzymie straty w zabudowie Wielkiego Lubienia oraz innych miejscowości Niziny Sartowicko-Nowskiej. Jego właścicielami byli w przeszłości bogaci gospodarze, w tym zamordowany jesienią 1939 roku mennonita Bruno Nickel, który od 1924 roku pełnił funkcję kaznodziei w kościele w pobliskich Mątawach. Od 1956 zagroda znajduje się w rejestrze zabytków.

Obiekt jest przykładem budownictwa typowego dla architektury wsi olęderskich na Nizinie Sartowicko-Nowskiej. Ich mieszkańcy – zwani olędrami – byli potomkami migrantów z Holandii i krajów niemieckich, którzy osiedlali się w dolinie Wisły w drugiej połowie XVI i w XVII wieku. Od polskich sąsiadów odróżniali się otrzymywanymi przywilejami, obcym językiem i odmiennym wyznaniem. Dominowali wśród nich anabaptyści określani mianem mennonitów oraz luteranie. Olędrzy potrafili gospodarować na podmokłych i zalewowych terenach, których wykorzystywanie umożliwiały budowane przez nich wały, groble i systemy kanałów odwadniających. Korzystali z szerokich uprawnień w zakresie samorządności, wolności osobistej i religijnej oraz handlu własnymi produktami. Specjalizowali się w hodowli bydła mlecznego i koni, słynęli także z wyrabianych przez siebie serów i masła, które sprzedawali w pobliskich miastach bądź nawet w odległym Gdańsku.

Olędrów wyróżniała również specyficzna kultura materialna, przejawiająca się szczególnie w sposobie wznoszenia zabudowań. Ich charakterystyczną formą były drewniane zagrody jednobudynkowe, mieszczące pod wspólnym dachem część mieszkalną, inwentarską i magazynową. Budowano je w jednej linii (zagroda liniowa) lub tworząc układ w kształcie litery „L” (zagroda kątowa) bądź „T” (zagroda krzyżowa). Niektóre z budynków posiadały również okazałe wystawki podcieniowe nawiązujące do architektury wsi położonych na Żuławach Wiślanych. Długość olęderskich zagród mogła dochodzić nawet do 60 m. Niekiedy stawiano je na sztucznie usypanych wyniesieniach zwanych terpami. W krajobrazie wsi olęderskiej występowały również mniejsze budynki – domy rzemieślników i uboższych mieszkańców, karczmy i szkoły, pełniące z reguły jednocześnie funkcję domów modlitwy. Budowniczowie dbali o estetykę zabudowań. Powszechnym zwyczajem było stosowanie ozdobnych form stolarki okiennej i drzwiowej oraz dekorowanie elementów konstrukcyjnych domów i ich fasad. Aż do końca XIX wieku podstawowym materiałem budowlanym wykorzystywanym we wsiach olęderskich było drewno. Zabytki budownictwa olęderskiego, niegdyś występujące powszechnie na całym obszarze doliny dolnej Wisły, stanowią współcześnie bardzo cenny, ale coraz rzadziej spotykany element krajobrazu nadwiślańskich wsi. Budynki te posiadają dużą wartość historyczną, są jednocześnie trwałym świadectwem tradycji, gospodarki i kultury materialnej olędrów.

31jpg [785x768]

Zagroda w Wielkim Lubieniu usytuowana została w środkowej części wsi, prostopadle w kierunku do głównej drogi wiejskiej, po jej zachodniej stronie. Reprezentuje typ zagrody zespolonej liniowej (Langhof), łączącej pod wspólnym dachem cześć mieszkalną wzniesioną w konstrukcji wieńcowej oraz cześć inwentarską murowaną z cegły. Sosnowe drewno budowlane użyte do budowy domu sprowadzono spoza obszaru Dolnej Wisły, najprawdopodobniej transportując je drogą wodną. Obie części oddziela od siebie murowana ściana przeciwogniowa.

Całość założona została na rzucie wydłużonego prostokąta, na osi wschód-zachód, z częścią mieszkalną po stronie zachodniej. Cały budynek przykrywa dwuspadowy dach o konstrukcji krokwiowo-jętkowej z wzdłużną ramą stolcową, pokryty nad częścią mieszkalną łupkiem kamiennym, zaś nad częścią inwentarską - eternitem. Cześć mieszkalna zagrody została w 3/4 podpiwniczona. Nad całością znajduje się użytkowe piętro doświetlone oknami umieszczonymi w szczycie oraz po stronie południowej w mansardach. Całość została wzniesiona na wysokiej podmurówce z kamienia polnego, na której spoczywa podwalina przyziemia. Ściany składają się z sześciu bierwion (bali) sosnowych. Narożniki zostały zasłonięte dekoracyjnymi listwami narożnymi. Elewacje wzdłużne części mieszkalnej są siedmioosiowe. Ich osie wyznaczają otwory okienne i drzwiowe.

Wnętrze domu posiada dwutraktowy, amfiladowy układ pomieszczeń. Wejście główne umieszczone jest od strony południowej i prowadzi do reprezentacyjnej sieni zapewniającej komunikację z pozostałą częścią domu. Z kolei wejście znajdujące się po stronie północnej prowadzi do sieni gospodarczej. W przyziemiu usytuowane są trzy izby oraz dwie kuchnie i pomieszczenia gospodarcze. Po 1945 roku całą zagrodę podzielono wzdłuż głównej osi budynku na dwa niezależne mieszkania. Mimo to nadal czytelny jest pierwotny układ pomieszczeń. Na piętro prowadzą dwie klatki schodowe. Pierwsza znajduje się po stronie południowej, w sieni reprezentacyjnej zaś druga w sieni gospodarczej w trakcie północnym. Na piętrze wydzielonych zostało aż pięć pomieszczeń mieszalnych. Położone najwyżej poddasze stanowi otwartą przestrzeń używaną do celów magazynowych.

Stropy posiadają konstrukcję belkową, z dekoracyjnym fazowaniem belek. Podłogi w większości pomieszczeń są drewniane. Zachowana stolarka drzwiowa i okienna jest drewniana. Okna posiadają konstrukcję ościeżnicową, zdwojoną. Od strony zewnętrznej opatrzone zostały okiennicami w konstrukcji ramowo-płycinowej i dekoracyjnie profilowanymi opaskami okiennymi. Stolarka drzwiowa posiada konstrukcję ramowo płycinową. Występują drzwi jednoskrzydłowe, dwuskrzydłowe a nawet pięciostrzałowe. Te ostatnie znajdują się między dwiema izbami traktu północnego. Schody prowadzące z sieni reprezentacyjnej na piętro są jednobiegowe z zakrętem dolnym o dekoracyjnie profilowanych podstopnicach. Pozostałe schody drewniane, jednobiegowe, proste.

Na szczególną uwagę zasługuje dekoracja budynku. Motywem przewodnim, powtarzającym się konsekwentnie na stolarce drzwiowej (zewnętrznej i wewnętrznej), w płycinach okiennic oraz na deskach narożnych osłaniających od strony zewnętrznej narożniki ścian są romby w układzie pionowym. Również sposób pokrycia dachu z płyt kamiennych nawiązuje do tej figury geometrycznej. Budynek posiadał niegdyś altanę o dekoracyjnych formach, która poprzedzała północne wejście do części mieszkalnej. Dziś zachowane są jedynie jej fundamenty.

Murowana cześć inwentarska jest otynkowana. Jej wnętrze posiada zmieniony układ przestrzenny, dostosowany do dzisiejszych potrzeb użytkowników. Zachowały się natomiast oryginalne otwory okienne i drzwiowe po stronie południowej, zamknięte u góry łukiem odcinkowym. Dach nad tą częścią jest nieco niższy w porównaniu do części mieszkalnej.

Na terenie Wielkiego Lubienia zachowały się jeszcze inne obiekty typowe dla architektury wsi olęderskiej. Należy do nich inny przykład zagrody liniowej (nr 48) oraz kilka mniejszych budynków, wśród których wyróżnia się sąsiadujący bezpośrednio z cmentarzem, kryty strzechą dom nr 78 pełniący w przeszłości funkcję wiejskiej szkoły. Graniczyła ona z istniejącym wciąż jeszcze, choć nieczynnym od 1945 roku dawnym cmentarzu ewangelicko-mennonickim. Najstarszym obiektem w Wielkim Lubieniu jest kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła. Wybudowano go z cegły i kamienia polnego około 1680 roku na miejscu zajmowanym wcześniej przez świątynię funkcjonującą tu do czasów reformacji. Ciekawostką jest umieszczona wewnątrz kościoła tabliczka wskazująca poziom wody odnotowany w czasie wielkiej powodzi z 1855 roku. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się grób nieznanych żołnierzy polskich poległych w okolicy we wrześniu 1939 roku. W pobliżu świątyni rośnie pomnik przyrody - kilkusetletni dąb szypułkowy o obwodzie ponad pięciu metrów. Miłośników historii wojskowości zaciekawią z kolei zlokalizowane w Wielkim Lubieniu ślady fortyfikacjiz okresu wojen napoleońskich i pierwszej połowy XIX wieku. Są nimi pozostałości trzech lunet, czyli dzieł obronnych składających się z wałów i fos, należące do systemu umocnień twierdzy grudziądzkiej. 

logo Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji

Informacja o dofinansowaniu Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji

Projekt "Budowa strony internetowej Gminy Dragacz dostosowanej do potrzeb osób niepełnosprawnych" współfinansowany przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji w ramach konkursu: Dofinansowanie budowy lub dostosowania stron internetowych podmiotów realizujących zadania publiczne do potrzeb osób niepełnosprawnych.