2ajpg [1024x730]

Budynek został wzniesiony najprawdopodobniej w drugiej ćwierci XIX wieku przez właściciela dużego olęderskiego gospodarstwa. Usytuowany został szczytem części mieszkalnej w kierunku do drogi biegnącej wzdłuż „wielkiego” wału przeciwpowodziowego, w pobliżu jego styku z wałem „małym”, biegnącym bliżej Wisły.

Obiekt jest przykładem budownictwa typowego dla architektury wsi olęderskich na Nizinie Sartowicko-Nowskiej. Ich mieszkańcy – zwani olędrami – byli potomkami migrantów z Holandii i krajów niemieckich, którzy osiedlali się w dolinie Wisły w drugiej połowie XVI i w XVII wieku. Od polskich sąsiadów odróżniali się otrzymywanymi przywilejami, obcym językiem i odmiennym wyznaniem. Dominowali wśród nich anabaptyści określani mianem mennonitów oraz luteranie. Olędrzy potrafili gospodarować na podmokłych i zalewowych terenach, których wykorzystywanie umożliwiały budowane przez nich wały, groble i systemy kanałów odwadniających. Korzystali z szerokich uprawnień w zakresie samorządności, wolności osobistej i religijnej oraz handlu własnymi produktami. Specjalizowali się w hodowli bydła mlecznego i koni, słynęli także z wyrabianych przez siebie serów i masła, które sprzedawali w pobliskich miastach bądź nawet w odległym Gdańsku.

Olędrów wyróżniała również specyficzna kultura materialna, przejawiająca się szczególnie w sposobie wznoszenia zabudowań. Ich charakterystyczną formą były drewniane zagrody jednobudynkowe, mieszczące pod wspólnym dachem część mieszkalną, inwentarską i magazynową. Budowano je w jednej linii (zagroda liniowa) lub tworząc układ w kształcie litery „L” (zagroda kątowa) bądź „T” (zagroda krzyżowa). Niektóre z budynków posiadały również okazałe wystawki podcieniowe nawiązujące do architektury wsi położonych na Żuławach Wiślanych. Długość olęderskich zagród mogła dochodzić nawet do 60 m. Niekiedy stawiano je na sztucznie usypanych wyniesieniach zwanych terpami. W krajobrazie wsi olęderskiej występowały również mniejsze budynki – domy rzemieślników i uboższych mieszkańców, karczmy i szkoły, pełniące z reguły jednocześnie funkcję domów modlitwy. Budowniczowie dbali o estetykę zabudowań. Powszechnym zwyczajem było stosowanie ozdobnych form stolarki okiennej i drzwiowej oraz dekorowanie elementów konstrukcyjnych domów i ich fasad. Aż do końca XIX wieku podstawowym materiałem budowlanym wykorzystywanym we wsiach olęderskich było drewno. Zabytki budownictwa olęderskiego, niegdyś występujące powszechnie na całym obszarze doliny dolnej Wisły, stanowią współcześnie bardzo cenny, ale coraz rzadziej spotykany element krajobrazu nadwiślańskich wsi.Budynki te posiadają dużą wartość historyczną, są jednocześnie trwałym świadectwem tradycji, gospodarki i kultury materialnej olędrów.

2bjpg [1024x683]

Dom nr 39 w Bratwinie reprezentuje typ zagrody zespolonej kątowej (Winkelhof). Jego cześć mieszkalna została zbudowana z drewna w konstrukcji wieńcowej, natomiast ustawiona do niej pod kątem prostym cześć inwentarska posiada obecnie konstrukcje murowaną z cegły. Źródła kartograficzne z początku XX wieku, powojenna ikonografia oraz zachowany zarys fundamentów wskazują, iż pierwotnie zagroda posiadała układ krzyżowy (Kreutzhof). Do części inwentarskiej (w osi części mieszalnej) przylegała pod kątem prostym stodoła wzniesiona w konstrukcji szkieletowej z odeskowaniem od strony zewnętrznej i dachem pokrytym strzechą. Budynek założony był więc pierwotnie na rzucie litery „T”, dzisiaj natomiast prezentuje układ litery „L”. Cześć mieszkalną od części inwentarskiej oddziela murowana ściana przeciwogniowa. Całą zagrodę przykrywa dwuspadowy dach, który nad domem jest pokryty eternitem a nad oborą starą dachówką ceramiczną.

Cześć mieszkalna zagrody została wzniesiona na wysokiej, kamiennej podmurówce. Ściany wzniesiono z bali sosnowych. Drewno użyte do budowy domu sprowadzono z pewnością spoza obszaru Dolnej Wisły. Połączenia ścian w narożnikach zostały zasłonięte listwami. Całość wtórnie otynkowano od strony zewnętrznej. Częściowo użytkowe poddasze doświetlone jest oknami umieszczonymi w szczycie. Elewacje wzdłużne są pięcioosiowe, ich osie wyznaczają otwory okienne i drzwiowe. Elewacja szczytowa czteroosiowa.

Wnętrze domu posiada dwutraktowy, amfiladowy układ pomieszczeń. Wejście główne do części mieszkalnej prowadzi do sieni w trakcie południowym. W centrum znajduje się kuchnia stanowiąca podstawę zwężającego się ku górze komina butelkowego z wędzarnią urządzoną na pietrze. W południowo-wschodniej części domu usytuowane są dwie izby mieszkalne. Wejście północne prowadzi do sieni gospodarczej skomunikowanej z częścią inwentarską. W szczycie znajduje się wejście poprzedzone murowanym gankiem, prowadzące do mniejszej izby. Na poddaszu, od strony wschodniej zlokalizowano izbę mieszkalną, pozostała cześć to otwarta przestrzeń, która pełniła funkcje magazynowe.

Stropy posiadają konstrukcję belkową, z dekoracyjnym fazowaniem belek. Podłogi w większości pomieszczeń są drewniane, podobnie jak stolarka drzwiowa i okienna. Okna posiadają konstrukcję ościeżnicową, dwudzielną. Od strony zewnętrznej w części okien zachowały się okiennice w konstrukcji ramowo-płycinowej oraz dekoracyjnie profilowane opaski otworów okiennych. Stolarka drzwiowa posiada konstrukcję ramowo płycinową, występujące drzwi są jednoskrzydłowe.

Murowana cześć inwentarska posiada podwyższenie w postaci ścianki kolankowej wzniesionej w konstrukcji szkieletowej, odeskowanej od zewnątrz. Dzięki temu zwiększono przestrzeń magazynową na pietrze. Po stronie północnej, przy murowanej ścianie przeciwogniowej znajduje się murowany wychodek. Zaraz za nim widoczne są ślady po gnojowniku z wejściem do wnętrza obory.

Obiekt wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków.

W Bratwinie zachował się także inny budynek typowy dla architektury olęderskiej – jest nim dom nr 38 z 1859 roku wpisany do rejestru zabytków. Na obszarze wsi znajduje się również stary cmentarz, na którym chowali się mieszkający w okolicy ewangelicy i mennonici. Funkcjonował w tym samym miejscu przynajmniej od drugiej połowy XVIII wieku, jednak najstarsze zachowane na nim nagrobki oraz elementy ogrodzenia pochodzą dopiero z końca XIX stulecia. Obok cmentarza znajduje się szkoła, zbudowana w 1914 roku na miejscu starszego budynku pełniącego tę samą funkcję jeszcze przed rozbiorami.

2_c_bratwin_39_mt2jpg [1024x509]

logo Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji

Informacja o dofinansowaniu Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji

Projekt "Budowa strony internetowej Gminy Dragacz dostosowanej do potrzeb osób niepełnosprawnych" współfinansowany przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji w ramach konkursu: Dofinansowanie budowy lub dostosowania stron internetowych podmiotów realizujących zadania publiczne do potrzeb osób niepełnosprawnych.