Dragacz zagroda nr 58 [1024x768]

Drewniany budynek został wzniesiony w trzeciej ćwierci XIX wieku w bezpośrednim sąsiedztwie wiejskiego cmentarza użytkowanego przez mieszkających w Dragaczu luteranów i mennonitów. Aż do lat sześćdziesiątych XX wieku funkcjonowała w nim szkoła. Obecnie jest siedzibą biblioteki.

Obiekt jest przykładem budownictwa typowego dla architektury wsi olęderskich na Nizinie Sartowicko-Nowskiej. Ich mieszkańcy – zwani olędrami – byli potomkami migrantów z Holandii i krajów niemieckich, którzy osiedlali się w dolinie Wisły w drugiej połowie XVI i w XVII wieku. Od polskich sąsiadów odróżniali się otrzymywanymi przywilejami, obcym językiem i odmiennym wyznaniem. Dominowali wśród nich anabaptyści określani mianem mennonitów oraz luteranie. Olędrzy potrafili gospodarować na podmokłych i zalewowych terenach, których wykorzystywanie umożliwiały budowane przez nich wały, groble i systemy kanałów odwadniających. Korzystali z szerokich uprawnień w zakresie samorządności, wolności osobistej i religijnej oraz handlu własnymi produktami. Specjalizowali się w hodowli bydła mlecznego i koni, słynęli także z wyrabianych przez siebie serów i masła, które sprzedawali w pobliskich miastach bądź nawet w odległym Gdańsku.

Dragacz zagroda nr 58 [1024x768]

Olędrów wyróżniała również specyficzna kultura materialna, przejawiająca się szczególnie w sposobie wznoszenia zabudowań. Ich charakterystyczną formą były drewniane zagrody jednobudynkowe, mieszczące pod wspólnym dachem część mieszkalną, inwentarską i magazynową. Budowano je w jednej linii (zagroda liniowa) lub tworząc układ w kształcie litery „L” (zagroda kątowa) bądź „T” (zagroda krzyżowa). Niektóre z budynków posiadały również okazałe wystawki podcieniowe nawiązujące do architektury wsi położonych na Żuławach Wiślanych. Długość olęderskich zagród mogła dochodzić nawet do 60 m. Niekiedy stawiano je na sztucznie usypanych wyniesieniach zwanych terpami. W krajobrazie wsi olęderskiej występowały również mniejsze budynki – domy rzemieślników i uboższych mieszkańców, karczmy i szkoły, pełniące z reguły jednocześnie funkcję domów modlitwy. Budowniczowie dbali o estetykę zabudowań. Powszechnym zwyczajem było stosowanie ozdobnych form stolarki okiennej i drzwiowej oraz dekorowanie elementów konstrukcyjnych domów i ich fasad. Aż do końca XIX wieku podstawowym materiałem budowlanym wykorzystywanym we wsiach olęderskich było drewno. Zabytki budownictwa olęderskiego, niegdyś występujące powszechnie na całym obszarze doliny dolnej Wisły, stanowią współcześnie bardzo cenny, ale coraz rzadziej spotykany element krajobrazu nadwiślańskich wsi.Budynki te posiadają dużą wartość historyczną, są jednocześnie trwałym świadectwem tradycji, gospodarki i kultury materialnej olędrów.

Dawna szkoła w Dragaczu wzniesiona została w konstrukcji wieńcowej, na kamienno-ceglanej podmurówce. Sosnowe drewno budowlane użyte do budowy domu sprowadzono spoza obszaru Dolnej Wisły, najprawdopodobniej transportując je drogą wodną. Całość założona została na rzucie wydłużonego prostokąta o dwutraktowym nieregularnym układzie pomieszczeń. Obiekt przykrywa dwuspadowy dach z więźbą o konstrukcji jętkowej z wzdłużna ramą stolcową. Pokrycie dachowe stanowi dachówka karpiówka ułożona w koronkę. Do wnętrza przelotowej sieni prowadzą drzwi znajdujące się na osi ścian wzdłużnych. Budynek jest częściowo podpiwniczony.

Elewacja frontowa – zachodnia – jest pięcioosiowa, symetryczna. Jej osie wyznaczają otwory okienne i drzwiowe. Główne wejście do budynku, flankowane po obu stronach dwiema parami okien, poprzedzone jest schodami. Elewacja wschodnia posiada układ niesymetryczny. Elewacja północna jest dwuosiowa, symetryczna. W szczycie znajduje się para okien. Do elewacji południowej została dostawiona wtórnie murowana przybudówka. Budynek zachował drewnianą stolarką drzwiową i okienną. Jedno- i dwuskrzydłowe drzwi posiadają konstrukcję ramowo-płycinową, zaś okna – ościeżnicową z podziałem dwudzielnym i dwupoziomowym. Obiekt wpisany jest do ewidencji zabytków.

Na podwórzu znajduje się związany z dawną szkołą murowany, jednokondygnacyjny budynek gospodarczy zbudowany w końcu XIX wieku. Został wzniesiony na rzucie prostokąta z przybudówką od strony południowo-wschodniej. Całość przykrywa wysoki, dwuspadowy dach kryty prostokątnym łupkiem kamiennym. Otwory drzwiowe i okienne zwieńczone są łukiem odcinkowym.

Dawna szkoła nie jest jedynym ciekawym miejscem w Dragaczu. Znajdują się tu jeszcze inne relikty starej zabudowy typowej dla architektury nadwiślańskich wsi olęderskich. Należą do nich budynki nr 37 i 42 wzniesione w XIX wieku w typie zagród liniowych, mieszczących pod jednym długim dachem część mieszkalną i gospodarską, a także zagroda nr 117 reprezentująca typ rozproszony. Inną formę mają mniejsze chaty, które należały do uboższych mieszkańców wsi posiadających małe gospodarstwa lub utrzymujących się z pracy najemnej bądź rzemiosła (np. nr 53 i 56). Do najciekawszych obiektów należy też obszerny murowany dom nr 39 nazywany w przeszłości Czerwoną Karczmą lub Pod Czerwonym Orłem. Wzniesiono go w końcu XIX wieku w miejscu, w którym wiejska karczma funkcjonowała już od około 1600 roku. Warto zwrócić również uwagę na sąsiadujący z dawną szkołą, nieczynny od 1945 roku cmentarz mennonicko-ewangelicki z pozostałościami nagrobków i mogił z końca XIX i pierwszej połowy XX wieku.

logo Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji

Informacja o dofinansowaniu Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji

Projekt "Budowa strony internetowej Gminy Dragacz dostosowanej do potrzeb osób niepełnosprawnych" współfinansowany przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji w ramach konkursu: Dofinansowanie budowy lub dostosowania stron internetowych podmiotów realizujących zadania publiczne do potrzeb osób niepełnosprawnych.